Agsublitayo manen iti mano-mano a panagbutos?

Salaysay ni Danny Antalan

Malagipyo, “Hello Garci.”?

Wen ngata, malagipyo latta daytoy a saritaan iti telepono da sigud a Presidente Gloria Macapagal Arroyo ken ni sigud a COMELEC Commissioner Virgilio Garcillano. Daytoy ti gamer ken bugas iti nakaro a panagsuitik iti eleksion iti pagilian a Pilipinas. Ta ngamin, ti wagastayo ket mano-mano a panagbilang ti botos. Angged ‘ton intono maammuan ti resultana. Nagginad a kasla pagna ti bisukol ti pannakaammo ti resulta. Ket agsipud ta naginad, adu ti pamuspusan tapno kamaten ti maab-abak a pulitiko ti resulta tapno mangabak iti posision a nagtarayanna.

“Hello Garci” laeng ti malagiptayo, ngem adu pay a “hello garci” ti mapaspasamak iti luglugar kadagiti napalabas nga eleksion. Naigagara wenno di-naigagara ti pannakabaliw ti resulta, ngem maymaysa ti kayatna a sawen, dakkel ti posibilidad a mabaliwan ti resulta. Mabaliwan gapu ta bilin ti suitik a pulitiko, mabaliwan gapu ta agkukudrepen ni election officer a mangimalmaldit kadagiti nakaad-adu a numero iti tally boardna.

Simmayaat ti eleksion idi tawen 2010. Kamaudiananna, nag-level-up ti wagas ti panagbilangtayo iti resulta ti eleksion. Naaramat ti PCOS machine wenno Precint Count Optical Scanner. Nagbalin a computerized ti wagas. Kas resulta, kasla kimat ti pannakaammo iti resulta no sino ti nangabak iti ilitayo ken nasuitik (kas kuna ti naabak) iti lugartayo.

Napaspas ti panakai-transmit ti resulta iti voting precinct, awanan ti mistake iti panagbilang ken panagmaldit iti resulta, awanen ti posibilidad a maagaw ti ballot boxes tapno baliwan ti resulta. Tengnga ti rabii ken maammuan no sino ti nangabak a mayor, bise-mayor, ken konsehales ti ili. Adda la sumagmamano a glitch a no dadduma ket mapasamak iti computer ngem iti pakabuklan, ad-adu latta ti positibona.

Mayaten ti wagas ti panagbutostayo. No nalpasen ti panag-shademo iti pilim a nagan ti pulitiko, agtalmegda laeng ti resulta ket rummuarton no sino ti nangabak iti dayta a presinto—ken giddato metten ti panakai-transmitna iti munisipio ken iti nasional.

Ngem agurayka, agsublitayo sa met iti kinaginad a kasla kinaginad ti bisukol a panagbutos iti daytoy 2016. Kinaginad a masapul nga isuratmo dagiti nagan ti pulitiko a manokmo iti balotas; kinaginad a masapul nga urnosen dagitoy balotas; kinaginad iti panangbasa iti naisurat; kinaginad nga isurat saggaysa ti resulta; kinaginad nga ibiahe ti balotas; basaento manen iti munisipio… siaponayen.

Apay kano nga agmano-manotayo manen? Daytoy ket kalpasan nga in-reject ti Supreme Court babaen iti unanimous—wen, sangsangkamaaysa dagiti hues ti kangatuan a korte iti Pilipinas tapno maited koma ti kontrata iti Smartmatic-TIM (Total Information Management) ti pannakasimpa ti 82,000 automated voting machine nga aggatad iti P268 a milion.

Di kayat ti Korte Suprema ti nadardaras a pannakaited ti kontrata iti Smartmatic. Kayatda a ma-rebid ti kontrata tapno maipakita a nasayaat ti naaramid a transaksion iti panakasimpa kadagitoy a kabaruanan a wagas ti panagbotos a saan ket a naidalan iti midnight deal.

Awan ti “midnight deal”, kuna ni sigud a Commissioner Sixto Brillantes. Ngem saan a mamati ditoy ti Korte Suprema ta apay a naidardaras a naited kadakuada ti kontrata. Amangan met no sakupen pay laeng met ti warranty dagitoy a PCOS. Gapu itoy, kuna ni Brillantes a posible ti panagsubli iti sigud a wagas ti panagbotos intono Mayo 2016.

Dakes!

Sigurado la ketdi a maragsakan ditoy dagiti pulitiko nga adu ti kuartana ngem narigat a mangabak no limpio ti pagsasaritaan. Dakes, ta mapantayo manen iti sobra ti kinaginadna a panagbotos, nga aguraytayo iti siam-siam iti linia tapno madanon ti batang, ken siam-siamto manen sakbay a maammuan ti nasuitik a resulta. Piman pay dagiti babbaket ken lallakay ta dida manen makabotos gapu iti siam-siam a rason.

Adda kadi nalimed a plano itoy a mapaspasamak?#