ITI baet ti panagturay ti 3 Gs – guns, goons and gold – iti nadumaduma a lugar iti pagilian, adda sumagmamano a banag a mangisangbay iti apagapaman a talinaay ken bang-ar iti barukong mainaig iti kallabes nga eleksion.
Makapadukem dagiti kapaliiwan iti napalabas nga eleksion.
Nupay kuna dagiti opisial ti polis ken militar a nababbaba ti bilang dagiti napapatay nga adda pakainaiganda iti politika iti daytoy nga eleksion no maikumpara iti panagpipili idi 2004, saan a rabak ti nasurok a 140 a naipatli ti biagda gapu laeng iti politikal nga ehersisio itay Mayo 14.
Karaip dagiti biolente a pasamak ti panagraira dagiti armado a tattao a nangbasakbasak iti kalintegan dagiti umili nga agpili ti kayatda a mangituray kadakuada babaen ti panagsibbarut iti urna, pammutbuteng, panagkigtot ken pammapatay.
Kasta met ti panaglayus dagiti kuarta a panaggatang iti butos, panangbusal iti ngiwat dagiti saksi ken panangtali iti loyalidad dagiti agwaliwali a pasurot ken lider.
Ngem makunatayo nga adda met dagiti pagteng iti napalabas nga eleksion a mangited iti sangkabassit a bang-ar iti nairteng a barukong gapu kadagiti makapadukem a napasamak iti pagilian iti kalkalpas nga eleksion.
Kangrunaan kadagitoy ti maibilang a naisalsalumina a panangabak ti maysa a padi, ni Fr. Ed Panlilio, kas gobernador iti Pampanga iti baet a dua a higante iti politika ti nakasangona.
Ibilang dagiti autoridad iti politika a karkarna apasamak ti panagballigi ni Fr. Panlilio a nangisualit kadagiti langilangan a kinasangona ta ditoy a pagilian, marukod ti bileg ti kandidato babaen ti gastuenna a kuarta, makinaria ken partido a nakaikappenganna.
Awan ti partido ni Fr. Panlilio, kasta met nga awan ti nangibayog ken nangbayabay kenkuana a dadaulo a politiko idi agkandidato. Uray ti Simbaan a nakaikappenganna, saan a nagkuti a nangiyendorso iti kandidaturana.
Iti nalawag a pannao, kasla abut ti dagum ti nagnaan ni Fr. Panlilio iti panagkandidatona. Ngem inanusanna ti namalaybalay ken nakisinninged kadagiti kailianna. Indatagna ti bagina nga alternatibo a kandidato iti dua a higante ti politika a mabirbirngasan iti “jueteng queen” ken“quarry king”.
Nakita dagiti kailianna ti kinasinseridad ti tarigagayna ket inarakupda a sibabara, nagbalin a simbolo ti nabayagen a tarigagayda a panagbaliw ti klase ti turay iti probinsiada.
Saan a kuarta, armado a paspasurot ken nabileg a makinaria ti partido ti nagbalin a puersana no di dagiti nakurapay ken ordinario laeng tattao a nangbayabay kenkuana.
Pammaneknek daytoy a no agkuti ken agtimek a sangsangkamaysa dagiti umili, kabaelanda a dupiren uray dagiti kabilegan nga agtuturay.
Mairaman met a dakamaten ditoy ti iluluttuad ti sabali a ladawan dagiti soldado iti pannakaangay ti espesial nga eleksion iti sumagmamano a probinsia ti Mindanao kas iti Lanao del Sur ken Lanao del Norte.
Sakbayna, saan a natuloy ti eleksion kadagitoy a lugar gapu iti riribuk a pinarnuay ti nakaro a risiris iti nagbaetan dagiti kandidato para iti lokal a posision.
Ngem uray kadagiti napalabas nga eleksion, maysa ti Lanao del Sur kadagiti probinsia iti Mindanao a nariribuk ken suspetsa a pakaipakpakatan iti sinisuitik a panagbilangan tapno maibayog dagiti maab-abak a kandidato.
Ngem iti espesial nga eleksion idi Mayo 14, saan laeng a dagiti soldado ti nangsalaknib iti balota, isuda payen ti nagpaay a board of election inspectors gapu iti panagbuteng dagiti mangisursuro a mangakem iti pagrebbenganda gapu iti pangta ti biagda.
Iti daytoy a gundaway, sabali a rupa ti nakita dagiti umili kadagiti soldado. Saan a rupa ti masussuspetsa nga agpatpatay kadagiti militante a grupo. Saan a rupa ti mapappapati a kumplot iti panagsuitik iti eleksion. Iti daytoy a gundaway, nagbalin a rupa ti sadiri ti pagilian a sidadaan a mangibaklay iti pagrebbengan tapno maited kadagiti tattao ti karbenganda a mangpili iti talkenda a mangidaulo kadakuada.
Sabali pay a maipagpannakkel a banag a limtuad iti eleksion ti pannakailupeklupek ni dati a Comelec Commissioner Garcillano iti panagkandidatona a para congressman iti Bukidnon.
Di pay naguddua ti panagbilangan ti butos no ar-arigen, inakon ni Garcillano ti pannakaabakna.
Naglatak ti nagan a Garcillano a kas mapapati nga akinboses iti opisial ti Comelec a kinapatpatang ni Pres. Arroyo iti telepono mainaig iti butosna iti eleksion idi 2004.
Idi inwaragawag ni Garcillano ti kandidaturana, adu nga umili ti nangkemkem iti sangina, gapu iti di pumanaw a suspetsada a “tinakaw” daytoy nga opisial ti balligi ni Fernando Poe, Jr. ket “inruknoyna” ken ni Pres. Arroyo.
Suspetsa a saan a naikkan iti pammatalged gapu iti pannakakettel ti impeachment complaint nga indatag ti oposision babaen dagiti kaaliado ti Presidente iti Kamara.
Adu ti naglagaw nga itag-ay dagiti taga-Bukidnon ni Garcillano ket agbalin nga agilinlinteg, kapulapulna dagiti Kongresista ken maawagan iti “Honorable”.
Ngem nagbalin ti lagaw a rag-o idi nagtimek dagiti kalugaran ni Garcillano–saanda a kayat a maulit manen a mauyaw ti lugarda kalpasan ti kontrobersia a nakaisawsawan daytoy a dandani nakarippuogan ti pundasion ti turay ni Pres. Arroyo.
Iti panangtallikudda ken ni Garcillano, impakita dagiti umili iti Bukidnon nga addaanda iti bukod a pagtaktakderan ken prinsipio, naan-anay a maturidad a mangpili iti maitutop a mangibagi kadakuada iti Kamara, saan a daytay dadaulo a mangipaay iti dakes nga imahe iti lugarda, ken kadakuada nga agnaed iti dayta a lugar.
(Adda tuloyna)
