Saan koma a kitaen ti maysa a sarita babaen ti agus ti sarita no di ti generalization (nalawlawa a masakupan), ti kaipapanan ti sarita, no ania ti kayatna a sawen, ti simbolo wenno isimsimbolo daytoy.
Ken maysa, adda aya ama a madi iti kinadur-as ken panagbalbaliw?
Sangkakuna dagiti agpasalip: iladawanna ti kultura ni Ilokano.
No kultura, kunatayo, saan laeng a dayta panangiparang kadagiti sariugma a kannawidan, pammati, aramid ken blah,blah, blah, blah! (anangsab….!)
Nasken nga adda ramen a “what happens next?” wenno “ania ti sumaruno a mapasamak?” ti napintas a sarita.
No awan ti sumaruno a mapasamak, saan a dimmur-as ti sarita kasta met ti topiko. Dumur-as met ti sarita, kunkunatayo kadagiti komentariotayo. Saan a basta iparang ti parikut wenno ti ladawan wenno simbolo a diman la dimmur-as.
Itoy a sarita, naiparang ti daan nga Ilokano ken ti agdama nga Ilokano. Ni naridam, masirib ken nasaldet nga Ilokano ti nagsanggiran ti nagballigi nga agdama nga Ilokano.
Daytoy a sarita, nakaptiurna ti sibubukel ken kapipintasan a pannakailadawan no asino ni Ilokano iti agdama. No kasano a pinatanor ti ama nga Ilokano dagiti annakna. Ken no asino itan (now generation) dagiti annakna.
Daytoy a sarita ti kapipintasan amin a panangiladawan iti kultura ni Ilokano: nadur-as!
3) GAWAT, sarita ni Juan Al. Asuncion. Pinilik daytoy gapu iti pannakaisuratna a kas arte. Ngamin, no agdisidirak no ania ti kapintasan a sarita, sapulek latta a sapulen ti sarita a kas sarita.
Ti sarita ket maysa nga arte. Maysa a porma ti arte.
What is an art? Saan aya a show don’t tell ti arte? Ipakitam, saanmo ketdi a sawen.
Daytoy ti sakit dagiti kaadduan a mannurat, beterano man ken agdadamo.
Maibilangak met ditoy. Sakitko met daytoy. Idetaliek met aminen. Ngalngalek ken itilmonak payen no kua dagiti dear readers. Ti rigatna, samonto la ammon a biddut no adda nangdillaw. Saanmo a madlaw ti bukodmo a sinurat gapu ta nairayoka iti pasamak.
Nakitak daytoy a sakit kadagiti dadduma pay a sarita, lalo kadagiti makunkuna a narimat a nagan. Gapu itoy a sakit, naarus dagiti makuna a nagpipintas nga idea ken pannakaisuratna (presentation).
Ngem nasken a maipakat a ti arte ket arte.
Ti kayatko a sawen, agsipud ta maysa nga arte ti maysa a sarita, saan ngarud a nasken nga isao, isarita, sawen, idetalye amin amin agraman kinarakaran ken dalem no di ipakita kadagiti agbasbasa ket isuda ti mangibagas kadayta nga impakitada.
Daytoy ti nagpigsaan ti sarita a Gawat. Saanna nga imbaga no di ket impakitana dagiti pasamak . Adda dagiti pasamak a saanna nga imbaga, ngem impakitana dagita ket kadagiti masirib nga agbasbasa, ammoda a napasamak dayta.
Ta ti makunkuna a bunga ti arte ket saanna laeng a kariten ti intelektualidad no di pay itag-ayna ti mas de kalidad a readership.
Saan laeng a pangkomersial wenno pang-entertainment ti sarita, pang-intellectual met.
Ti rigatna, narasay dagiti sarita a kakastoy. Iti isipko kabayatan a sursuratek daytoy (ikamkamakam para iti next issue ti Tawid isu nga agdependen iti lagip, awanen ti panawen nga agreserts) simrek iti panunotko dagiti sinurat a nasurat met iti kastoy kas iti “No…. ti Karayan, Nabagas Dagiti Tirem,” a sarita ni Jaime Raras; ken, ti “Ti Alliaw iti Elma Street,” a saritak, agpada nga impablaak met laeng ti Bannawag. Adda dagiti pasamak a saan naibaga ngem naipakita kadagitoy a sarita. Kritikal dagita a pasamak no di man isu ti kangrunaan a pasamak iti sarita; no di man isu ti climax ti sarita.
Ania ti napasamak iti udi ti sarita ni Asuncion? Saanko nga ibaga ta ironic ti sarita. Maysa a sarita a Ship Of Fools. No ania ti aramidna idi isu met ti napasamak kenkuana. No dimo maawatan, nasken a basaem manen. No dimo latta maawatan, irekomendak kenkan ti panagbasabasam kadagiti sarita dagiti malalaki a mannurat iti lubong tapno magaw-at no di man ibulsam dagiti makunkuna a bunga ti arte.
Makapasennaay, ken makapatanabutob ti nakapay-an dagiti inna iti sarita, ngem ania ti maaramidam ket dayta ti insubo ti author?
No dakes man dagiti inna iti sarita, let it happen. Ngamin awan ti ina a makaibtur a mabisinan ti anakna isu nga aramidenna amin amin a pamuspusan basta saan nga agbisin dagiti annakna. Uray pay no isaldana ti kararua ken ngurngurutangotna.
(Adda tuloyna)