Aggadu ti dengue virus nga adda iti dara a masisip ti lamok nga aedes iti ayan ti katayna kalpasan ti 8-10 nga aldaw. Agbalinen nga infected daytoy a lamok kalpasanna. Ket no masikog, agbalin metten a virus carrier dagiti itlogna nga agpessa. Addan kadakuada ti virus ket asinoman a kagatenda, maakaran metten iti sakit a dengue.
Naireport nga agadda ti epidemia a dengue kada sirkulo (cycle) ti tallo a tawen. Masapul ngarud ti panagannad latta dagiti tattao ket dagus nga agpakitada iti doktor no adda pakakitaan iti sintomas a naapektaranda iti daytoy a sakit.
Dagitoy dagiti mabalin a pagilasinan ken sintomas ti dengue fever, kas imbinsabinsa ni Dr. Rebecca Singson, chair person ti dengue hemorrhagic fever eradication program ti Rotary International D-3810:
1. Nangato a gurigor ken nakaro a sakit ti ulo nga agtultuloy iti 2-7 ng aldaw
2. Panagpadara, kas koma iti panagdaringungo, panagruar ti dara iti gugot, panagsarua, ken panagtakki iti dara
3. Napardas ngem nakapsut a pulso ti pasiente a kakuyogna ti panagling-et iti nakaro
4. Panagwasangwasang ti pasiente
5. Awan ganas a pannangan
Ken dadduma pay a dagiti laeng doctor ti makaibaga
Maiballakad ngarud a no adda dagitoy a pagilasinan iti masakit a miembro ti pamiliayo, ikonsultayo a dagus iti doktor.
Dagitoy dagiti masapul nga ammuen maipapan iti lamok nga agiwarwaras iti sakit a dengue.
Iti uneg ti balay, agitlog dagitoy a lamok kadagiti plorera ken dagiti dadduma a pagikabkabilan iti mula a madanuman; dagitay awan kalubda a pagurnongan iti danum; dagiti nagawangan a bote ti softdrinks, ken dadduma payen nga adda kargana a danum, nadalus man wenno narugit.
Iti met ruar ti balay ken langalang ken aminen a banag a mabalin a pakaurnongan ti tudo wenno linnaaw, kas koma dagiti abut ti kayo, pisi a kawayan, nambaan, bote, lata, daan a pilid, sabot, nasukong a bulbulong, pupokan ti ikan ken dadduma pay.
Masapul ngarud nga ammuen ken surotentayo dagitoy a ballakad ti DOH tapno maparmek ken malapdan ti panagadu ti lamok nga agiwaras iti sakit:
1. Kaluban amin a pagurnongan ti danum iti uneg ken ruar ti pagtaengan.
2. Dalusan a kanayon ti kalasugan ti balay no adda.
3. Kadarato sukatan ti danum (kada 3-4 nga aldaw) kadagiti plorera ken mula iti uneg ti balay nga addaan danumna.
4. Pakleben dagiti ramramit iti panagmasetas/panaggarden kalpasan nga usaren ida.
5. Sigloten sa ibasura ti plastic a nagkargaan kadagiti basura ken lata.
6. Pagtutuonen iti linong dagiti daan a pilid ti luganyo (no adda), sa kaluban ti rabawna.
7. Pakleben dagiti bote ti softdrinks ken sabali pay a mainom no mabayag a maurnongda.
8. Kadarato kiwaren dagiti puttot nga awan pagayusanna.
9. Punnuen iti darat dagiti abut ti kayo iti arubayanyo no adda.
10. Kanayon a dalusan ken kaykayan ti arubayan kasta met a gaburan dagiti pagintekan ti danum.
Kas nadakamaten, saan nga aleng-alengen daytoy a sakit ta saanen nga ubbing laengen ti kaptenna no di payen uray dagiti nataengan. Ita a tawen, kapaliiwan nga ad-adun dagiti lallaki a kapten ti dengue.
Mayunay-unay ditoy ti panangipakat iti 4 o’clock habit: daytay panagdaldalus iti arubayan ken panagipattog kadagiti aniaman a makita a pagbalayan wenno pagitlogan dagiti lamok.#