Aggadu ti dengue virus nga adda iti dara a masisip ti lamok nga aedes iti ayan ti katayna kalpasan ti 8-10 nga aldaw. Agbalinen nga infected daytoy a lamok kalpasanna. Ket no masikog, agbalin  metten a virus carrier dagiti itlogna nga agpessa. Addan kadakuada ti virus ket asinoman a kagatenda, maakaran metten iti sakit a dengue.

Naireport nga agadda ti epidemia a dengue kada sirkulo (cycle) ti tallo a tawen. Masapul ngarud ti panagannad latta dagiti tattao ket dagus nga agpakitada iti doktor no adda pakakitaan iti sintomas a naapektaranda iti daytoy a sakit.

Dagitoy dagiti mabalin a pagilasinan ken sintomas ti dengue fever, kas imbinsabinsa ni Dr. Rebecca Singson, chair person ti dengue hemorrhagic fever eradication program ti Rotary International D-3810:

1. Nangato a gurigor ken nakaro a sakit ti ulo nga agtultuloy iti 2-7 ng aldaw

2. Panagpadara, kas koma iti panagdaringungo, panagruar ti dara iti gugot, panagsarua, ken panagtakki iti dara

3. Napardas ngem nakapsut a pulso ti pasiente a kakuyogna ti panagling-et iti nakaro

4. Panagwasangwasang ti pasiente

5. Awan ganas a pannangan

Ken dadduma pay a dagiti laeng doctor ti makaibaga

Maiballakad ngarud a no adda dagitoy a pagilasinan iti masakit a miembro ti pamiliayo, ikonsultayo a dagus iti doktor.

Dagitoy dagiti masapul nga ammuen maipapan iti lamok nga agiwarwaras iti sakit a dengue.

Iti uneg ti balay, agitlog dagitoy a lamok kadagiti plorera ken dagiti dadduma a pagikabkabilan iti mula a madanuman; dagitay awan kalubda a pagurnongan iti danum; dagiti nagawangan a bote ti softdrinks, ken dadduma payen nga adda kargana a danum, nadalus man wenno narugit.

Iti met ruar ti balay ken langalang ken aminen a banag a mabalin a pakaurnongan ti tudo wenno linnaaw, kas koma dagiti abut ti kayo, pisi a kawayan, nambaan, bote, lata, daan a pilid, sabot, nasukong a bulbulong,  pupokan ti ikan ken dadduma pay.

Masapul ngarud nga ammuen ken surotentayo dagitoy a ballakad ti DOH tapno maparmek ken malapdan ti panagadu ti lamok nga agiwaras iti sakit:

1. Kaluban amin a pagurnongan ti danum iti uneg ken ruar ti pagtaengan.

2. Dalusan a kanayon ti kalasugan ti balay no adda.

3. Kadarato sukatan ti danum (kada 3-4 nga aldaw) kadagiti plorera ken mula iti uneg ti balay nga addaan danumna.

4. Pakleben dagiti ramramit iti panagmasetas/panaggarden kalpasan nga usaren ida.

5. Sigloten sa ibasura ti plastic  a nagkargaan kadagiti basura ken lata.

6. Pagtutuonen iti linong dagiti daan  a pilid ti luganyo (no adda), sa kaluban ti rabawna.

7. Pakleben dagiti bote ti softdrinks ken sabali pay a mainom no mabayag a maurnongda.

8. Kadarato kiwaren dagiti puttot nga awan pagayusanna.

9. Punnuen iti darat dagiti abut ti kayo iti arubayanyo no adda.

10. Kanayon a dalusan ken kaykayan ti arubayan kasta met a gaburan dagiti pagintekan ti danum.

Kas nadakamaten, saan nga aleng-alengen daytoy a sakit ta saanen nga ubbing laengen ti kaptenna no di payen uray dagiti nataengan. Ita a tawen, kapaliiwan nga ad-adun dagiti lallaki a kapten ti dengue.

Mayunay-unay ditoy ti panangipakat iti 4 o’clock habit: daytay panagdaldalus iti arubayan ken panagipattog kadagiti aniaman a makita a pagbalayan wenno pagitlogan dagiti lamok.#