Ngem agnanayon a sibibiag ti literatura. Saan nga umagen ti panawen. Ngamin maysa a bileg ti literatura a mamaggunay iti aniaman a kita ken klase ti gimong a paggargarawan. Ngamin dakkel nga ilgat ti naitulong ti literatura iti kultura ken aw-awid ti aniaman a nasion. Dakkel ti akemna iti maysa a gimong ta ngamin, maibilang ti literatura a kas kararua ti puli ket dagiti mannurat ti pannakamata, pannakalapayag, pannakangiwat ken konsiensia ti sosiedad ken komunidad iti panawenna. Agingga nga adda gimong, adda tao. Ket no adda tao, addanto latta ti literatura.
Saan a matay ti ‘nabileg’ a bunga ti literatura a kas ti:
1. Ti Nasantuan a Biblia – dagitoy a sinurat (a buklen ti salmo, kankanta, proberbio, ebanghelio, sursurat, kronika, padto, kdp.) ti nakaibasaran ti pammati dagiti amin a Kristiano. Dakkel nga ilgat ti impluensia daytoy iti populasion dagiti umili iti sangalubongan. Saanna laeng nga inimpluensiaan ti pammati ken panirigan dagiti mamati no di pay inturongna ida iti maymaysa a panggep ken kaipapanan.
Nupay addaan daytoy iti nagduduma a sanga a kas iti Katoliko, Aglipayano, Anglican, Orthodox, Evangelical, Pentecostal, Latter-day Saints, Jehovah’s Witnesses, Iglesia ni Cristo, ken dadduma pay a diakon inaganan gapu iti kinabassit ti espasio, (karamankayo amin) naibasarda amin kadagiti maiyadal ken pammati iti Nasantuan a Biblia. Daytoy ti pagadawan kadagiti values ken pannursuro.
Isu a di masasaan a daytoy Nasantuan a Biblia ti kabibilgan a bunga ti literatura a nangimpluensia iti sangalubongan, base iti bilang dagiti naimpluensiaan (Kristiano).
2. Ti Koran. Dagiti mamati iti Islam ti sumaruno a kaaduan nga ilgat a naimpluensiaan ti bunga ti literatura, iti Koran a naibasar ti pammati nga Islam. Nupay addaan iti sangsanga ti Islam, saan a maymaysa a kas ti Kristiano, maymaysa ti naggapuan ti pammati, ti Koran wenno Qu’ran. Nagsasanga ti Islam a kas iti Sunni, Shiite, extremist, ken dadduma pay. Iti kinaadun ti populasion a naimpluensiaanna, marikna ti naisangsangayan a bileg daytoy a bunga ti literatura.
Kas iti maysa a sinurat ken panagsukisok a nabasak, dandani kanon maabutan ti Islam ti Kristianismo iti populasion. Kunana a daytoy ti kadadakkelan a rason no apay a saan a kayat ti Kristianismo ti population control ta amangan no ad-adunton ti populasion ti Islam a di agkonkontrol sa ket mabalinda pay ti mangasawa iti uppat. (Inton laengen sumaruno a sinurat nga idetaliek.)
3. Ti Iliad and Odyssey ni Homer. Daytoy a sinurat ti nagtaudan dagiti mitolohia ken leyenda a saan laeng a ti sibubukel a Greece ti naimpluensiaan no di pay ti sibubukel a lubong. Maimpluensia ngamin ti Greece lalo idi un-unana a panawen a kabilegna.
Iti kolehio ditoy Pilipinas, no adalen ti World Lit, saan a malisian ti di panangtaldiap iti Trojan War, Achilles, Cyclops, ken dadduma pay a Homeric discourse, dagiti diosa a kas ken ni Aphrodite, ari a kas ken ni Zeus ken dadduma pay a diosen iti Olympus. Maimpluensia ngamin ti Greece idi un-unana ken nagtaudan dagiti nalalaing a mannurat a kas kada Aristotle, Plato ken dadduma pay. Uray iti USA, nairamen iti curriculum iti high school dagiti sinurat manipud iti Greece. Kagudua iti lubong ti inimpluensiaan daytoy a sinurat ni Homer.
4. Ti Mahabharata – kas kadagiti kristiano, manipud iti Nasantuan a Biblia, ti islam iti Koran, manipud met iti India ti Mahabharata a nakaibasaran ti pammatida.
Manipud iti 300 BC agingga iti 300 AD ti panawen daytoy a sinurat. Pakasaritaan iti susik ti dua a pagarian, ti lima nga annak ti natay nga ari Pandu kontra iti sangagasut nga annak ti bulsek nga ari Dhritarashtra. Ti nangpaimas itoy a bunga ti literatura, addaan amin dagiti karakter iti nalimed nga agenda a kayatda nga ipatungpal a tumaudan dagiti numerous personal conflicts, ethical puzzles, subplots, and plot twists a nangipaay iti nabileg ken napigsa a development iti istoria.
Kasla nabagtin kadaytoy a sinurat dagiti aminen a posible nga aramiden ti tao a pakakitaan iti biddut ken umno, negatibo ken positibo, progresibo ken tinungro.
Nabileg ditoy dagiti karakter a kas kada Krisna, Arjuna, Reyna Ghadari ken dadduma pay.
(Adda tuloyna)