ADDA dayta a pagsasaotayo nga Ilokano. Iladawanna ti maysa nga ugali wenno maysa a rupa ti itutulong iti pada a tao. Nabalitokan nga aramid, mabalin a kunatayo. Wen, saan a bumurong dayta. Pagdaksanna, naabuso daytoy. Nagangayanna sabali man itan ti pakaitarusanna.
Maipalagip la ngarud ti balikas a tyrant. Idi gayam un-unana a panawen, iti Greece, naus-usar daytoy a pangiladawan iti lider a diretso ti aramidna, sipupudno iti sinapataanna a takem. Saan a pinaserbian laeng. Naimbag, napudno ken pangnamnamaan a lider.
Ngem gapu iti guyod ti bileg, nagbaliw ti aplaw ti angin. Nagbalin a naulpit dagiti lider/ari, saanda nga indaddadaneng ti kalintegan dagiti iturayanda. Nagbalinda a paserserbian. A gapuna a nagbaliwan met ti kayat a sawen ti nasao a balikas.
Nga isu met ita ti pagaammotayo. Daydi positibo, nagbalinen a negatibo iti panaglabas ti panawen. Tyrant no kunatayo itan, isuda dagiti naulpit a lider; dagiti killo ti aramidna a mangyaw-awan kadagiti iturayanda.
Ti narigat ita, isuda pay ti umad-adu iti bilangna. Kitaen laengen ti aglawlaw; ti agdama a pasamak iti pagilian. Adda laeng a matmatda dagiti umili nga agsaksakripisio, agrigrigat iti ulpit dagiti agdama a lider. Umarngidan kadagidi ari ken lider idi un-unana a panawen.
Subliantayo man ‘ta paulo ‘toy kolum. Iti sistema ti politika iti pagilian, mapaspasamak ti kinnudkod iti bukot para iti bukod nga interes. Ipapaay dagiti dadakkel a tao iti gimong ti suportada iti maysa a politiko iti panawen ti basingkawel. Aggastoda iti nawadwad. Tapayaen ken tulonganda a husto para iti nasigurado a panangabak daytoy.
Kalpasanna? Ammotayo a saanton a makapagkedked ti nasao a politiko inton adda iti takem, No anianto ti kiddawen ti timmulong kenkuana, patganna a dagus. A naynay a pakaipuspustaan ti masakbayan dagiti umili nga iturayanna. Pamrayannanto laeng ti agulimek ta asideg la ngarud unay kenkuana dayta nga aglablabsing iti linteg.
Kadaksan ditoy, mabalin a kaduanto payen ti politiko ti nangkugkod iti bukotna kadagiti aramid a maikaniwas tapno laeng makasubbotda iti dakkel a gastos idi panawen ti basingkawel. Ad-addan a mairareb ti pagilian ken dagiti umili.
Sabali laeng ti mapaspasamak a panagkikinnudkod dagiti politiko a mismo. Tulongannak ta tulongankanto met, kasta. Saannak a labanan ita ta kukuamto ti sumaruno nga eleksion. Siakto ti tumaray iti babaem.
No saan, agbalin a bulsek ti politiko iti aramid ti padana a politiko. Agkinnudkodda tapno awan ti maisebbang iti pakaibabainan.
Saan laeng nga iti sistema ti politika ti pakapaspasamakan daytoy a panagkikinnudkod. Uray pay kadagiti babassit a grupo wenno organisasion a nakaikappengan ti asino man. Bumangon ti bukod nga interes. Uray pay kasano kasayaat ti pannakapataray ti organisasion, ipanunotan tapno laeng madadael ti agdama a mangidadaulo itoy. Mabalin a gayyemen dagiti pada a kameng. Ipakitaan ida iti kinaimbag. Sililimed a mangpaltuad iti isyu a mangtippuog iti kayat a padisien.
Inton agramaram ti tsismis, daytan ti gundaway a tumpuar. Ibisik ti panggep a mangpataray iti grupo. Kapilitanto met nga itandudodaka ta malagipdanto ti panangkudkudkod nga inaramid kadagiti pada a kameng.
Napugsaten ti napintas a taray ti organisasion. Simmukaten ti adda nalimed a gagem para iti bukodna a pagimbagan!
Adda maysa nga organisasion. Nabayag daytoyen a nasapsappuyot dagiti kameng ken nagbalin a liderna. Maymaysa ti gagemda: ti mangtagiben iti nakayanakan a pagsasao. Ngem mapalpaliiw nga adda ita dayta gayebgeb iti nagbaetan dagiti lider ken dagiti kameng a makakitkita kadagiti saan a maitutop nga aramid.
Pagdaksanna, gapu iti social media, agbalbalin pay a dakes dagiti mangtubtubngar iti killo nga aramid. ‘Tay kinudkudkodda ti bukotna nga agbalin a lider, kasta unay ti panangikalinteganda nupay agdadata dagiti maikaniwas nga aramidna.
Adda dita a salungasingenna ti sasawen ti Constitution and By-Laws, panangisawsawna ti organisasion iti politika nupay maysa daytoy koma a neutral body. Organisasion ng agbibiag babaen dagiti bukodna a saka.
No apay a natibker ti riknana, gapu kadagiti mangiruprupir kenkuana. Dagitoy dagiti adda nalimed a gagemda iti organisasion. Agparnuayda payen iti isyu a mangdadael kadagiti mangilablaban iti organisasion. Iti kasta, maawan ti kredibilidad dagitoy a kritiko.
No pagpatinggaan daytoy a laban, panawen ti makaibaga. Ketdi, agtultuloy ti pannakairupir ti kinapudno.
Iti nagan ti Ilokano a pagsasao!
Mapaspasamak met ti kaytoy kadagiti adipen ti tisa. Manon, aya, ti nangngegtayo a kastoy a padas?
Ti maysa a mannursuro, adda dita a makudkudkod wenno agpakpakudkod met iti bukot. Nasakit a kinapudno ngem addada dagiti maal-ala iti sagut nga agtataud kadagiti nagannak. Pagangayanna, kudkodennanto met ti nagannak babaen ti panangyun-unana iti ubing ti nakautanganna iti naimbag a nakem.
No apay ketdi a sibibiag latta ti kastoy a kinnudkod uray iti uneg ti sistema ti Edukasion. Kadagiti aplikante a mayat a sumrek nga adipen ti tisa, ikagumaanda ti mangkudkod kadagiti dadaulo a mabalin a makatulong kadakuada. Pagangayanna, iti iseserrekda, saan a masurot ti pagalagadan. Apaman a makastrekda, kudkodendanto met ti nangiserrek kadakuada babaen ti material a banag.
Mabalin a tallo agingga iti innem a bulan a sueldo! Ken addada pay damag a dayaw ti kasukatna!
Nasaysayaaten ngem ti maibayag pay ti iseserrek iti Sistema. Banag a saan koma a rumbeng a mapasamak.
Ti sistema ti panagkikinnudkod, nalawag a ladawan ti narugit a pannakaipataray ti pagilian, organisasion wenno grupo. Ken mangdadael iti langenlangen iti nagbabaetan ti tunggal maysa.
Maaddaan koma ngarud ti tunggal maysa kadatayo iti pinget a mangparmek iti daytoy. Saan a palugodan a daytoy ti mangpataray iti biag ken kabibiagtayo.
Ta ti pannakarakrak ti langenlangen iti pada a tao, ibungana ti naliday a panagbiag. Awan ti marikna a ragsak gapu iti mabalin a napasakitan.
Ania ngarud ti mamaay ti biag/panagbiag no kasta?
Kaimbagan ngarud nga aramiden ti panangsurot a kanayon iti nabalitokan nga aramid. Simple laeng a maammuan no nabalitokan nga aramid ti maysa nga aramid. No awan ti mabaddekan a pada a tao iti dayta nga aramid!
Rugian koma ngarud itan nga ikkaten daytoy naglaad a paset ti kulturatayo. Aglalo ta mapaspasungadan manen ti pannakayanak ti Mannubbot. Nasamsam-it, naragragsak met laeng ti biag ken agbiag!