Iti naminsan ipapanko iti tiendaan nga aggatang kadagiti nateng, ta naimbag la nga idulin iti ref ken in-inuten nga iluto a sidaen, nasarunok ti dua a lalaki. Segun iti nangegko a saritaanda, agturongda met iti yan dagiti aglaklako iti nateng ta gumatang ti maysa kadakuada iti ilutoda a sidaen agsipud ta saan a masango ni baketna ti makitienda gapu iti panaglabana. Nagaget ken manakem daytoy a lalaki, kunkunak iti nakemko ta isu iti makitienda. Saan a maaramid dayta dagiti dadduma a lallaki.
Idi agawidakon, nasarunok manen dagiti dua a lallaki. Kas kaniak, agawidda met siguron. Agisem-isem ti maysa idinto ta maburburtiaan met ti maysa. Inkeddengko ti agpaliiw. Sinarunok latta ida. Kunwari, saanko ida a palpaliiwen.
“Kunam, gumatangka iti nateng, pasig met a prutas ti ginatangmo?”
Ngimmato dagiti kidayko a kinagiddan ti libbi a di agkesmay. Idi miraek ti naiselopin a bitbit ti maysa, napaneknekak a pasig a para-pakbet ti ginatang daytoy. Apay ngata a kasta ti nasao ti kaduana?
“Ania dagiti ginatangmo, aya? Dagiti bunga ti tarong, bunga ti okra, bunga ti paria, bunga ti utong ken bunga ti kamatis?”
Saan latta a nagtimek ti napagsaludsodan. Kasla maburburtiaan. Ket asino met ti saan a maburburtiaan iti kasta a klase ti saludsod?
“Bunga – fruits! Saan ngarud a nateng dagita no di ket bunga – fruits!”
Nagpinnerreng dagiti dua, sa pagammuan, naggiddandan a naggarakgak. Simmiasidan iti nagturongan.
Ngem nabati a mulmulmolan ti mugingko: saan a nateng ti ginatang ti maysa kadakuada? Ngem naglawag a para-pakbet ti ginatangna?
Nangibati dagiti dua a lallaki iti dakkel a kuriosidad iti mugingko. Idi nakasangpetak iti balay, inkeddengko nga ire-search iti internet no adda kinapudno ti sasawen ti maysa kadagiti lallaki. Ta makaparegget met ti agsukisok kadagiti mangngeg kadagiti langalang wenno dagiti babassit a saritaan nga addaan iti kaipapanan wenno adal ti biag wenno pakapidutan iti dakkel ken napateg nga impormasion.
Ket pudno! Dagiti nainaganan itay a ginatang ti lalaki ket bunga (fruits), saan ket a nateng (vegatables). Uray kadatayo, bunga kunatayo met ketdi – bunga ti tarong, bunga ti okra, bunga ti paria, bunga ti utong ken bunga ti kamatis, saan aya? Ngem saan kadi a natnateng dagitoy a nainaganan? Makaulaw! Talaga a makaulaw. Apay a kastoy a napasamak? Kasano a naidasig dagiti mulmula, ala man?
Mabasa iti delish.com ti nalawag a sungbat: Nangrugi iti maysa a mabusisi a kaso sadiay Estados Unidos idi pay la Marso 3, 1883. Impila dagiti uppat nga importer kadagiti natnateng nga ag-apeliedo iti Nix (da John, John W., George W. ken Frank W.) ti asunto kontra iti kolektor ti buis iti Puerto ti New York, a ni Edward L. Hedden. Kadagidi a panawen, mabuisan dagiti amin nga imported a nateng, ngem saan dagiti prutas. Ket agsipud ta prutas met ti kamatis a yim-import dagiti uppat, rumbeng laeng koma a libre ti buis daytoy. Dayta ti argumentoda. Kas pammaneknek iti pagbatbatayanda a kalintegan, nangidatagda iti sumagmamano a diksionario a mangipaneknek a pudno ti ibagbagada ket awanen ti sabali pay no di laeng maysa a kinapudno.
Inrason met ti defendant’s counsel wenno abogado ti naidarum a kolektor ti buis a pudno la unay ti sasawen ti nagdarum a bunga dagiti nainaganan ngem maklasipay wenno maibilang a nateng daytoy. Adda dagiti masasao a bunga ngem maklasipay wenno maibilangda a nateng.
Nagpingki ti argumento ti maysa kontra ti argumento ti sabali a bangir ken pannakaidatag kadagiti ebidensia. Nagtinnag a mabusisi ti kaso.
Dimteng ti maitutop la unay a pangngeddeng ti hues. Kuna ti madaydayaw a hues: scientifically speaking, prutas ti kamatis. Ngem no maipanggep iti tariffs (taripa, buis) ken legal actions, maysa a nateng ti kamatis – ta dayta la ngarud ti pannakatratona iti panaggiginnatang (treated in trade) ken iti pakausaranna (daily usage).
Maiyaplikar met daytoy kadagiti dadduma pay a maaw-awagan iti bunga, ngem nateng iti pannakatratoda iti panaggiginnatang ken iti pakausaranna.
Dayta ti nalawag a sungbat: dagiti bunga ti tarong, bunga ti okra, bunga ti paria, bunga ti utong ken bunga ti kamatis ken dadduma pay a bunga ket maawaganda a nateng segun iti pannakatratoda iti panaggiginnatang ken iti pakausaranda.#
(Maituloyto)