PAPANAM?

Mangarruba la bassit.

Bigbigat, makitsismiska manen!

Makitsismis? Mangarruba, kunak.

Ket isu! No mangarruba, makitsismis daytan!

Mayatka kadayta? Mapanka laeng makikaarruba ngem ipapandan, diretsuendan a mapanka laeng makitsismis.

No tsismis kunatayo, iti kulturatayo a puli, negatibo dayta. Ibusen ti oras nga agpapatang iti awan kaes-eskanna a banag. Saritaen, pagsasaritaan dagiti am-ammo. Ipalgak dagiti limed a banag maipapan kadakuada. A kaaduanna, pammadpadakes. Kayat laeng nga adda pagsasaritaan. Wenno maidasar iti tungtongan. Iti kasta, “in” iti grupo.

Maipaigid ti rikna dagiti mapasakitan!

No apay ngamin a tagiragsakentayo a pagsasaritaan ti biag ti akimbiag. No maaramat koma dagitoy maib-ibus nga oras iti panagsalukag, pangparang-ay iti biag, sigurado a dakkel ti maitulongna.

Ti tsismis, talaga a nagbalinen a paset ti kulturatayo. Rumbeng koma a mapugipog daytoy. Iti ania man nga anggulo, awan ti masirig a pagsayaatanna. Dadaelenna laeng ti langenlangen kadagiti kakabsat.

Nakadanon pay ketdin iti social media ti tsismis ita. Haytek! Ad-adun ti makaammo iti pamarpardaya, adayon ti magtengna iti apagkirem a kanito.

Nasakit iti rikna no kunaenda a mapantayo laeng makitsistsismis no awan kinapudnona. Aglalo no saanmo nga ugali dayta.

Ngem kasanon no ibagada ita a ti mangarruba ket makitsismis ti kayatna a sawen? Ania ti makunam?

No mangarruba, wenno makikaarruba, mabalin nga adda laeng met nasisita a gagaratayo iti padatayo a tao. Wenno adda banag a nasken a pagsaritaan. Wenno mapatibker ti langenlangen iti nagbabaetan. Wenno adda ited a tulong iti marigrigatan a kaarruba.

No saan, adda bisitaen a masakit. Wenno adda laeng iliwen a simmangpet a di nabayag a nakitkita.

Maipalagip nga idi panawen dagiti appotayo, sakbay a sumipnget, kalpasan ti panaggapuda iti talon ken bangkag, agsasarakda iti kantina ti purok. Ditada a pagsasaritaan dagiti padasda iti agmalem a panagobra— iti lawlaw ti sangkabassit a malidok ken pulotan a kaaduanna a naala pay kadagiti pagobraanda: adobo a bisukol, naparsik nga abaleng wenno ginisar nga ararawan, wenno liningta a lames…

Wenno no saan, mapan ti maysa iti balay ti kumparena. Agsarsaritada. Padas, arapaap, ken dagiti banag a mainaig iti biag/panagbiag.

Pinnadigo iti kapanunotan.

Kadagiti kakastoy a tungtongan, panagsasango ken panagpapatang a mapatpatibker ti panagkakabsat, panagkakalugaran wenno panagkakaarruba.

Ngem iti iseserrek baro a teknolohia, in-inut a napukaw daytoy naimbag nga aramid. Manmanon a makapagpapatang dagiti agkakaarruba. Uray ubbing, saanen nga uso ti mapan makipagay-ayam a pakilangenanna kadagiti kapatadanna.

Kanigid-kanawan itan dagiti ramit, kangrunaan ti selpon, a mangag-agaw iti atension ti tunggal maysa. Mapugpugsaten ti linas ti panaglilinnangen.

A di rumbeng koma a mapasamak.

Mapasingked koma ti panagkakaarruba. Maisubli. Riknaen manen ti bara ti panagpapatang, panagpipinnadigo iti kapanunotan.

Iti inruar ti National Commission for Culture and the Arts (NCCA) iti FB page-na itay apagleppas ti selebrasion ti Bulan Ti Lengguahe, ad-adda manen a maliklikan ti pannakikaarruba, wenno panangarruba.

Impaskil daytoy ti balikas a MANGNGARRUBA (pangngalan, Iloko) a ti kano a kayatna a sawen ket PANGANGAPITBAHAY UPANG MAKIPAGTSISMISAN. Naala kano dayta iti UP Diksiyonaryong Filipino.

Kayatmo ita pay ti mangarruba no kastan ti kayatna a sawen dayta a balikas?

Makapadurmen daytoy a paskil ti NCCA. Kas nasaon, kalkalpas ti selebrasion ti Buwan ng Wika nga addaan iti tema a Filipino: Wika ng Saliksik. Ngem saan man laeng a nagsukisok a nalaing ti liderato ti NCCA no ania ti kayat a sawen dayta a balikas.

Iti ania man a panangsirig, saanto a pulos a konektado ti pannakikaarruba iti pannakitsismis.

Never, Mildred!

Mapagatapan la ngarud a daytoy a paskil ti NCCA, a dagus a pinugasda, ket nairanta (intentional) a pangtirada iti lengguahe nga Ilokano. Maipalagip nga iti kallabes, agingga ita, nainget ti panangtubngar ti lengguahe nga Ilokano iti addang ti Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) a harmonisasyon dagiti lengguahe iti kunkunada nga Ortograpiyang Pambansa (OP).

Ti pay nakakatkatawa itoy a paskil, pangnagan (pangngalan) dayta mangngarruba ngem no apay a pangtignay (pandiwa) ti naited a depinisionna.

Ken talaga a biddut ti depinisionna. Ti pannakikaarruba wenno pananngarruba, nagramut iti pannakitinnulong, pannakibadang kadagiti kakabsat; saan a pannakitsismis.

Ipamatmat laeng daytoy a pagteng nga adda latta saksakiten ti nakem ti liderato ti nasao nga ahensia iti lengguahe nga Ilokano. Saanda ngamin a mapasurot daytoy iti kayatda a mapasamak kadagiti lengguahe iti pagilian.

No apay nga ipilitda latta ti kaadda ti nangatngato a lengguahe idinto a maitutop laeng ti panagpapada.

Kuna ngarud ni Apo Leoncio P. Deriada, Hall of Fame awardee iti Palanca iti maysa a lektiurna, nga imbasarna met laeng iti Konstitusion, a ti napaypayso a Nailian a Lengguahe ket ti napagtitipon, napagkaykaysa a nadumaduma a lengguahe ken dialekto. (The true national language is the fusion of different languages and dialects).

Kayatna a sawen, awan ti superior kada inferior. Madayaw koma ti talugading ti tunggal lengguahe. Saan nga idadanes. Ta oras a kasta, saan laeng a ti lengguahe ti naidadanes no di pay ket dagiti umili nga agsasao itoy.

Nadakamattayo idin nga agbalbaliw ti lengguahe iti panaglabas ti panawen. Rumang-ay daytoy babaen kadagiti mainayon pay a sao/balikas. Borrowerd word(s) wenno dagiti baro a partuat a balikas.

Agdalan amin a lengguahe iti dayta. Normal laeng. Para ngarud iti naan-anay a pannakapatan-ayna.

Ngem no dayta matabbirawan ti lengguahe para iti pannakaitan-ok ti maysa a lengguahe, sabali a saritaan daytan.

Sigurado a dinto agtalna dagiti maseknan nga umili.

Isu a rumbeng a kitaen dagitoy a maseknan a lider no ania ti ar-aramidenda. Pannakaitan-ok pay met ngarud kadagiti arte, kultura, ken lengguahe ti akemda. Saan a mangdadael. Ken mamagsisina kadagiti umili.

No mapanda ngata met iti gayyemda, iti kaarrubada, ket ipanalpaak kadakuada a napanda laeng nakitsismis, maaklonda ngata?

Saantayo (datayo nga Ilokano) laeng a masabet ida ita nga immaboten iti 6.4% ti inflation rate iti pagilian. Didan sa ketdi ammo a nalaingtayo nga agarnas, agsarimutmot, kadagiti mabalin a lutuen.

Ta di ket isuda ti maarnastayo a dengdengen! #